Folio 129 recto: Eerste pagina van Paradijs.
De gehistoriseerde initiaal is van Priamo della Quercia, de illustrator van Hel en Vagevuur.
In de miniatuur onderaan vraagt Dante Apollo om hulp bij zijn laatste taak.
De tekst van Dante - zwarte inkt - staat in de linkerkolom.
In de rechterkolom - gouden inkt - uitleg uit de Ottimo Commento.
Canto II: Folio 131 recto: Dante en Beatrice stijgen op naar de Maan, de eerste halte op hun reis door het Paradijs.
De zee die ik bevaar is nooit bevaren.
Minerva bolt mijn zeil, Apollo staat
Aan 't roer, op koers houdt ons de Muzenschare.
U wacht een grotere verbazing dan
De Argonauten, die in Colchis zagen
Hoe Jason ploegde met een stierenspan.
Canto VII: Folio 141 recto: Mysterie van de verlossing.
Beatrice verklaart het mysterie van de verlossing, waarbij de zonde van Adam en Eva wordt goedgemaakt door de menswording en de kruisdood van Christus.
Rechts zien we drie cruciale gebeurtenissen uit de heilsgeschiedenis: de Zondeval, de Annunciatie en de Kruisiging.
Canto XXVIII: Folio 179 recto: Dante aanschouwt het Goddelijk Licht.
In de negende hemel ziet Dante voor het eerst een symbolische voorstelling van God in de vorm van een punt, met in het centrum het hoofd van de windgod Boreas.
Canto XXXI:
Folio 185 recto: Hemelse roos.
In de tiende hemel, het Empyreum, aanschouwt Dante de sneeuwwitte roos.
In de gedaante van een witte roos
Heeft mij Gods ene legerschaar omgeven,
Die Christus door zijn bloed tot bruid verkoos.
Canto XVII: folio 159 recto: Verbanning van Dante uit Florence
Dat jij van wat je liefhebt weg moet gaan
Is pas de eerste pijl die jou zal raken
Der droefenis van 't ballingenbestaan.
Canto XXIX: folio 182 recto: Tirade van Beatrice tegen de hedendaagse predikers
Nu preekt men zotteklap en flauwiteit;
Wordt er gelachen als hij heeft gesproken,
Dan zwelt de predikant van ijdelheid.
Canto XVIII: Folio 160 recto: Acht heilige krijgers
De afbeeldingen zijn afkomstig van de
British Library Catalogue of Illuminated Manuscripts
Giovanni di Paolo illustreert het Paradijs van Dante voor Alfonso V van Aragon
De glans van Hem die 't al bewegen doet,
Doordringt de wereld, en wij zien Hem pralen
Met hier een zwakker, daar een sterker gloed.
Ik was waar ik Zijn licht het felst zag stralen
En heb daarboven veel aanschouwd waarvan
Men niet verhaalt, als men vandaar mag dalen;
[...] wat ik uit het rijk der hemelingen
aan schatten heb vergaard en meegebracht,
zal ik nu in dit derde deel bezingen.
British Library: Yates-Thompson codex 36
De zogenaamde Yates-Thompson 36 codex in de British Library in Londen wordt beschouwd als een van de mooiste geïllustreerde manuscripten van de Divina Commedia van Dante. Het manuscript werd rond 1445 vervaardigd in Siena.
De illuminaties bij Inferno /Hel en Purgatorio /Louteringsberg worden toegeschreven aan Priamo della Quercia (door Pope Henessey aan Lorenzo di Pietro, bijgenaamd Vecchietta.)
Het manuscript was in het bezit van Alfonso V van Aragon, Koning van Napels, schepper van een van de grootste humanistische bibliotheken, de Biblioteca Alfonsina.
Beatrice heeft de plaats ingenomen van Vergilius
Beatrice, die voor het eerst verschijnt in canto II, heeft de plaats ingenomen van Vergilius, de gids van Dante in Hel en Louteringsberg.
Beatrice Portinari was gehuwd met Simone dei Bardi en stierf, amper 24 jaar oud, in 1290. Wat wij van haar weten is afkomstig van de vroegste commentatoren op Dantes werk (Dantes zoon Pietro Alighieri, Giovanni Boccaccio) of is afkomstig uit zijn eigen geschriften.
In de dichtbundel Vita Nuova vertelt Dante dat hij Beatrice voor het eerst ontmoet als zij 9 jaar oud zijn. Als zij hem op 18-jarige leeftijd op straat voorbij loopt zonder hem een blik waardig te keuren, raakt hij erg van streek.
De Beatrice van het Paradiso is niet de hooghartige jonge vrouw die Dante op straat negeerde, die de spot met hem dreef en hem uitlachte toe hij in haar aanwezigheid trilde. Bijna vijfentwintig jaar zijn voorbijgegaan en hij heeft zich een nieuwe Beatrice geschapen, verheerlijkt en voorzien van alle goddelijke eigenschappen die hij voordien niet had begrepen.
In De goddelijke komedie wordt Beatrice gebruikt als de personificatie van het Goede en het Geloof.
De miniaturist van Paradijs was de Siënese schilder Giovanni di Paolo.
Giovanni di Paolo heeft zich niet beperkt tot de lotgevallen van Beatrice en Dante tijdens hun tocht door de negen hemelsferen. Hij illustreert ook de lotgevallen van de personen die ze ontmoeten, hij visualiseert gebruikte metaforen en verwijzingen naar de klassieke literatuur.
Giovanni di Paolo heeft zich niet aan de tekst van Dante gehouden waar, in het midden van canto XXXI, Beatrice afscheid neemt en haar plaats inneemt 'in die rozenbladen'. In dit manuscript blijft Beatrice bij Dante tot in de laatste miniatuur.
Een aantal miniaturen illustreren historische scènes en andere voorvallen die niet door Dante beschreven zijn, maar zijn ontleend aan het Ottimo Commento.
Ottimo Commento werd het hoogst gewaardeerd
Er zijn in de loop der tijden veel commentaren geschreven bij de Divina Commedia. Ottimo Commento - de naam zegt het al - werd het hoogst gewaardeerd. Het werk wordt toegeschreven aan de Florentijnse notaris Andrea Lancia, die leefde van 1280 tot ca. 1360 en die Dante persoonlijk gekend zou hebben.
De 62 miniaturen - 9 cm hoog, verschillende breedtes - bevinden zich onderaan de pagina. Zij worden tegenwoordig beschouwd als kleine kunstwerkjes op zich, maar de bedoeling was, en is nog steeds, het lezen van de tekst te vergemakkelijken. De tekst blijft de hoofdzaak.
In 1993 verzorgde John Pope-Hennessy de eerste uitgave van Paradiso uit de Yates-Thompson codex in kleur. Mijn dia's komen uit deze prachtige uitgave.
De citaten heb ik genomen uit de vertaling van Ike Cialona & Peter Verstegen, een uitgave van Atheneum uit 2000. Zij gebruiken, net als Dante, terza rima, drieregelige strofen waarvan de eerste en de derde regel rijmen en de middelste regel de rijmklank voor de volgende strofe levert.
Sommige verzen zijn zo letterlijk geïllustreerd dat ik ze kan voorlezen zonder verdere uitleg.
De cursus bestaat uit 3 bijeenkomsten
Maak al wat je gezien hebt openbaar
Degeen die schurftig is, die krabt zich maar
we zullen zien dat Dante de raad van zijn voorvader Cacciaguida heeft opgevolgd:
Maak al wat je gezien hebt openbaar
En wil niet voor de zucht tot veinzen wijken
Degeen die schurftig is, die krabt zich maar.
Dante laat Petrus in scherpe bewoordingen een vernietigend oordeel uitspreken over zijn opvolgers die zich gedragen als 'in herdersrok geklede wolven.' De tirade is met name gericht tegen de verdorven paus Bonifatius VIII, die paus was van 1294 tot 1303. Mede door zijn toedoen werd Dante verbannen.
Beatrice op haar beurt drijft de spot met de ijdelheid en de domheid van de predikers die 'zotteklap en flauwiteit' verkondigen.
Naast deze voorbeelden van geestelijke en wereldlijke heersers die nooit het rijk der hemelen zullen betreden, ontmoet Dante in de hemel van Mars en in de hemel van Jupiter de lichtende geesten van acht heilige krijgers en zes heersers die zich tijdens hun aardse bestaan hebben onderscheiden door hun rechtvaardigheid en zich daarom op een ereplaats bevinden.
Tijdens een vredesmissie naar Venetië in opdracht van Guido Novello da Polenta, de heer van Ravenna,kreeg Dante malaria en bij thuiskomst was hij ziek. Hij stierf in de vroege ochtend van 13 september 1321. Hij was 56 jaar geworden.
Voordat hij vertrok verborg Dante het manuscript van de laatste dertien canto's, waar hij nog geen kopieën van had kunnen laten maken, in een wandkast in zijn werkkamer. Zijn enorme taak zat erop en toen hij voor zijn patroon op pad ging moet hij wat dit betreft voldaan zijn geweest.
Barbara Reynolds,
Dante
De dichter,
de denker,
de mens.
Ik citeer Barbara Reynolds:
Na de begrafenisplechtigheden zetten zijn zoons Pietro en Jacopo zich aan het ordenen van zijn papieren. Tot hun ontsteltenis konden zij de laatste dertien canto's van Paradiso niet vinden. Ze wisten zeker dat hun vader het grote werk had voltooid, maar het manuscript ging niet verder dan canto XX. Waar was de rest gebleven?
Na ongeveer acht maanden had Jacopo een droom waarin zijn vader aan hem verscheen. Op Jacopo's vraag of hij zijn grote gedicht had voltooid, antwoordde Dante: 'Ja, ik heb het voltooid.' Vervolgens nam hij zijn zoon bij de hand en toonde hem een kamer in het huis. Daar raakte hij op een bepaalde plaats de muur aan en zei: 'Hier bevindt zich waar jij naar gezocht hebt.' Nadat hij was ontwaakt ging Jacopo samen met een vriend naar het huis en daar vonden ze, in een uitsparing in de muur, een bundel papieren in een beschimmelde omslag. Ze haalden de vellen eruit en borstelden die af: het waren de dertien ontbrekende canto's.
Dit verhaal werd verteld door Giovanni Boccaccio, de eerste biograaf van Dante. Toen Dante overleed was hij acht jaar geweest en hij had hem nooit ontmoet, maar toen hij de Commedia begon te lezen was hij onmiddellijk enthousiast. De eerste versie van zijn biografie werd gepubliceerd in 1351, toen hij achtendertig was.